Jij bent toch degene die die toiletten bouwt, niet?

In België zowel als in Oeganda zijn er mensen die me die vraag hebben gesteld. En hoewel het project waarin ik meewerk heel wat meer doet dan dat, is het toch de toiletten waar ik vandaag wat dieper op wilde ingaan.

Want ja, KIEMP (we hebben een nieuwe website – waar dus nog vooral veel informatie ontbreekt – maar check het toch maar eens uit: www.kiemp.ug) heeft inderdáád toiletten gebouwd, 35 stuks om precies te zijn. Afgelopen woensdag vierden we in Katwe I (Makindye Division), een van de 3 project parishes, dat ze – eindelijk – af zijn. Of toch min of meer. En dat vieren, dat deden we samen met een afgevaardigde van de Belgische ambassade, de burgemeester van Kampala, de vice-burgemeester, de RDC voor Makindye (‘de ogen van de president’, mensen aangesteld door de president om een oogje in het ziel te houden), City Ministers (schepenen), de LCIII Chairperson, LCII en LCI afgevaardigden én een heleboel nieuwsgierige Katwe I-bewoners. Zo een opkomst hadden we nog nooit gehad voor een plechtigheid, en ik dacht dat we dat ook nooit meer zouden krijgen. Maar de dag erna in Kisenyi II (Central Division), bij de ceremonie voor de start van de wegenwerken aldaar, waren al deze mensen daar gewoon terúg, en zélfs de Town Clerk – Project Director van KIEMP, nog wat meer City Ministers dan de dag ervoor én de LCIII Chairperson van Central Division, die we anders nooit zien, kwamen opdagen. Ik ben nog steeds niet over mijn verbazing heen...

Van links naar rechts: de KIEMP Project Manager, de BTC Resident Representative, de Burgemeester van Kampala, de LCIII Chairperson (achterin), Mevrouw de Deputy Mayor, de BTC Technical Advisor voor KIEMP(achterin), de representative van de Belgische Ambassade

Maar de toiletten dus. In de originele projectomschrijving stond dat we 35 toiletten zouden bouwen, dus 35 zou het zijn. Alleen, dat valt nogal moeilijk te verdelen onder 3 Project Parishes. Maar er werd besloten dat Katwe I en Kisenyi II er 12 zouden krijgen, en Bwaise III zou het met 11 stellen. Het ontwerp was van de hand van de project ingenieur, vergelijkbaar met de toiletten in een project (Kampala Urban Sanitation Project) waar hij voor KIEMP in had meegewerkt.

Een 3D-model van het ontwerp

De lokaties van de toiletten waren niet op voorhand vastgelegd, want het moest een demand-driven process zijn. Land in de sloppenwijken is meestal in handen van enkele rijken die voor een prijsje toestaan dat mensen er zich vestigen. Wettelijk zijn ze verplicht om daarbij wel sanitair te voorzien, maar in praktijk, doordat er zo goed als geen controle is, komt daar vaak niet zoveel van terecht. Ons project benaderde deze landlords, met de vraag of ze geen land wilden schenken opdat wij er een toilet zouden bouwen. Het land zou dan voor 20 jaar publiek eigendom zijn, waarna het terug naar de eigenaar zou gaan. De sites die geschonken werden, moesten vervolgens ook nog aan een aantal criteria voldoen, waaronder: voldoende ruimte om op de plek een toilet te bouwen, de plek is publiekelijk te bereiken, dicht genoeg (max. 60m) bij een weg die bereikbaar is voor de tankwagen die de toiletten leegmaakt,...

De tankwagens die door KUSP aangekocht werden en gebruikt worden om de toiletten te legen.

De toiletten zijn namelijk VIP-toiletten, niet bepaald voor zeer belangrijke mensen, maar Ventilated Improved Pitlatrines, een 3m diepe kuil in de grond met daarop toiletten (gaten boven de kuil) en een speciaal ventilatiesysteem. De put is waterdicht afgesloten zodat er niets in of uit kan; wanneer hij vol is, moet hij dan door een speciale tankwagen leeggepompt worden. De optie van doorspoeltoiletten werd om twee redenen afgewezen: (1) vaak kunnen/worden de waterrekeningen voor de toiletten niet betaald (worden), waarna het water wordt afgesloten en de toiletten extra smerig zijn; en (2) maar zo een 9% van heel Kampala is aangesloten op het rioleringsstelsel, en daar horen de sloppenwijken vooralsnog niet bij. Uiteindelijk werden in Katwe I 9 sites goedgekeurd, Kisenyi II 12 en Bwaise III kreeg 14 sites toegewezen. Dat was geen gemakkelijk proces, zeker niet omdat op het moment dat de aannemer wilde starten, het debat over landhervorming volop woedde, en landlords schrik hadden dat dit een trukje was om hun land af te pakken. Verschillende eigenaars trokken hun toezegging in, en nieuwe sites moesten in allerijl gevonden worden.

De aannemer startte begin januari 2008 met de werken, met de belofte in mei klaar te zijn. Door de moeilijke omstandigheden van de sloppenwijken (een hoge watertafel maakte uitgravingen en funderingswerken er niet gemakkelijker op), veel regendagen, en de bovengenoemde problemen om de sites te identificeren, liepen de werken vertraging op.

De persoon die het land voor dit toilet schonk, stemde toe om het huis dat erop stond af te breken - hij woonde op dat moment al ergens anders.

Bij enkele toiletten - waar er plaats was en waar het nuttig was - is er een klein winkeltje voorzien, waar non-food items verkocht kunnen worden, als extra inkomen voor de caretaker.

Eind augustus zouden de toiletten uiteindelijk dan toch klaar zijn, dus richtten we snel snel trainingen in voor de caretakers (degenen die voor het dagelijkse onderhoud van de toiletten zouden instaan) en de water and sanitation committees (die de caretakers zouden opvolgen en instaan voor het management).

We probeerden de trainingen zo interactief mogelijk te maken (niet zo vanzelfsprekend, aangezien de mensen dat niet gewoon zijn), omdat als je er zelf over nadenkt, je er altijd meer van onthoudt.

Presentatie van het groepswerk door een groepslid

Het tekenen van een community map. Iedereen werkt mee om wegen, toiletten, waterpunten, scholen, religieuze gebouwen en andere ijkpunten op kaart te zetten.

De kaarten worden voorgesteld en bediscussieerd. Sommigen maps waren echte kunstwerkjes.

De manager van het pro-poor waterprogramma legt het systeem van pre-paid water uit aan de deelnemers van de training. Je laadt je digitale jeton op zo vaak en met zoveel geld als je wil, waarna je vervolgens zoveel water uit de meter kan halen. Grote voordelen: je koopt maar zoveel als je kan betalen, waardoor je dus nooit afgesloten kan worden; én het is veel goedkoper omdat het aangerekende tarief beduidend goedkoper is dan de middlemen die gewoonlijk in de Parishes water verkopen.

Gelukkig was er ook tijd voor wat ontspanning af en toe.

Deze trainingen waren een aanzet, waarna later vooral de CBOs (Community Based Organisations, lokale organisaties die rond vergelijkbare thema’s werken als ons project) de sensibilisatie en training rond de thema’s van geldophaling en goed management, hygiene, onderhoud van de toiletten en zo meer zouden verderzetten. Helaas zijn op dit moment, wegens de rigide regels van openbare aanbesteding, de CBOs nog steeds niet aan boord.

Hoewel de meeste toiletten nog een heleboel kleine ingrepen misten, werden ze bijna allemaal rond september ‘overhandigd’ aan de communities, die ze officieel in gebruik namen. Een deel van de toiletten was namelijk gebouwd op plaatsen waar oude, grondwatervervuilende toiletten stonden; en de omwonenden hadden dus al lang genoeg zonder (?) toilet gezeten...

De community members inspecteren een toilet dat klaar is om in gebruik genomen te worden.

Maar een tweetal toiletten en alle kleine ingrepen die nog gedaan moesten worden, bleven hardnekkig aanslepen. Zelfs op dit moment zijn nog steeds niet alle snags, zoals ze hier genoemd worden, aangepakt. Maar de tijd was rijp om een feestje te bouwen om de toiletten in te huldigen.

De burgemeester spreekt de menigte toe bij het toilet dat officieel overhandigd werd.

Toch is de grootste uitdaging om erop toe te zien dat de toiletten op een goede manier gebruikt worden, dat er geld ingezameld wordt, dat dat geld gebruikt wordt om de toiletten te onderhouden, de water- en legingskosten te betalen, dat de hygiene gerespecteerd wordt, zodat ook over enkele jaren de toiletten nog hun nut bewijzen. En op dat vlak is er nog héél wat werk aan de winkel...

In plaats van een public toilet is dit een REpublic toilet (zie het rode bord op de foto :)